بررسی خصوصیات اکوفیزیولوژیک مقاومت به شوری ژنوتیپ های گندم

چکیده: گندم مهم ترین گیاه زراعی است که بخش عمده تولید کالری وپروتئین مورد نیاز مردم جهان را تأمین می کند. امروزه رسیدن به ظرفیت واقعی تولید گیاهان زراعی به دلیل دخالت عوامل محدود کننده آسان نیست. بخش قابل توجهی از سطح اراضی کشاورزی در معرض شور شدن قرار دارند. ارقام بومی و لاین های برخاسته از آنها منابع با ارزشی به شمار می آیند. شناسایی و استفاده از این ذخایر ژنتیکی تنها راه جبران کاهش عملکرد گندم های زراعی تحت این شرایط می باشد. بنابراین ارزیابی گندم های بومی و انتخاب آنها می تواند در شناخت ژنوتیپ های مقاوم به شوری بسیار موثر واقع شود. در این تحقیق روش های ارزیابی تحمل به شوری آزمایشگاهی، گلخانه ای و مزرعه ای بوده اند. ارزیابی های مزرعه ای در قالب دو آزمایش انجام شد که در ابتدا دمای کانوپی 108 رقم بومی و اصلاح شده رایج کشور به همراه 48 رقم دابل هاپلوئید با استفاده از دوربین مادون قرمز مورد ارزیابی قرار گرفتند. بررسی تصاویر به دست آمده از دوربین مادون قرمز نشان داد که بین ارقام مقاوم و حساس به شوری تفاوت وجود داشت و به طور کلی ژنوتیپ های مقاوم به شوری دمای کانوپی بالاتری را نسبت به ژنوتیپ های حساس نشان دادند. این نتایج نشان داد که دمای کانوپی شاخص مطمئنی برای ارزیابی تحمل به تنش ارقام بوده و نقش مهمی را در یافتن اساس فیزیولوژیکی عملکرد دانه گندم ایفا می کند. در آزمایش دوم 3 رقم گندم به نام های بم، اکبری و سیستان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و در دو مکان مزرعه کرج و مزرعه تحقیقاتی میلشبار اردکان یزد مورد آزمایش قرار گرفتند. این آزمایش به منظور تکمیل نتایج آزمایش های دیگر و مقایسه ارقام بااعمال تنش شوری در مزرعه انجام گرفت و مشاهده شد که برای تمامی صفات اندازه گیری شده جز صفت میزان کلروفیل بین محیط مطلوب (بدون تنش) و دارای تنش، اختلافات معنی داری وجود داشته است که نمایانگر تفاوت بین سطوح شوری و امکان گزینش ارقام با توجه به صفات مذکور بوده است. آزمایش گلخانه ای به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. عامل شوری در سه سطح شامل شوری 0، 8 و 12 دسی زیمنس و عامل رقم با شش رقم گندم در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که شوری بر ارتفاع گیاه، وزن خشک اندام هوایی، اجزای عملکرد، وزن هزار دانه، محتوای نسبی آب، میزان کلروفیل، میزان عناصر و میزان فلورسانس کلروفیل اثر معنی داری داشت ولی بر عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت تاثیری نداشت. آزمایش جوانه زنی نیز به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام شد. عوامل آزمایش شامل شوری در سطوح صفر، 45/0- ، 77/0- ، 03/1- و 44/1- مگاپاسکال و شش رقم گندم بودند. پس از گذشت 8 روز صفاتی نظیر طول ریشه چه، طول ساقه چه، وزن خشک ریشه چه، وزن خشک ساقه چه، درصد جوانه زنی و متوسط زمان جوانه زنی در تیمارهای مختلف اندازه گیری شد. نتایج این آزمایش نشان داد که رقم بم در شوری متوسط و رقم سیستان در شرایط تنش شدید تحمل بیشتری نسبت به سایر ارقام از خود نشان دادند و رقم قدس حساس ترین رقم از نظر صفات اندازه گیری شده بود. در کل می توان چنین نتیجه گیری کرد که با اعمال شوری در غلظت-های مختلف و با مشاهده تفاوت معنی دار صفات و بررسی پارامترهای مختلف ارقام در تحمل این تنش می توان برنامه های اصلاحی را با دقت بیشتری جهت بهبود صفات کمی و کیفی ارقام انتخاب شده اجرا نمود. به این ترتیب از حجم زیاد کار و مواد آزمایشی که عملیات گسترده زراعی و اصلاحی را می طلبد، کاسته می شود.